نظریه  مدل شش عاملی هگزاکو 
مقدمه  
ساختار مدل شش عاملی 

درباره عامل جدید 

چارچوب نظری مدل هگزاکو 

ابعاد هگزاکو و تفاسیر نظری آنها  

انصاف، بخشش و نوعدوستی متقابل 

همدلی/ دلبستگی و نوعدوستی خویشاوندی 

محتوای عاملهای صداقت- فروتنی و دلپذیر بودن 

نوع دوستی در مقابل ستیزه جویی 

پایه های نظری سه عامل دوم (برونگرایی (شادخویی )، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه (فکور- متخیل)) 

خلاصه مبانی نظری 

منابع 

تحول مهم در روانشناسی شخصیت طی سالهای آخر قرن 20 گرایش به توافق نظر درباره ویژگیهای شخصیتی شخصیت بود. در این سالها بیشتر پژوهشگران شخصیت به این توافق رسیدند که حیطه تغییرات شخصیتی می تواند برحسب ابعاد مستقل و گسترده ای که تحت عنوان پنج عامل بزرگ مشهورند، خلاصه شود. این ابعاد در مطالعات مربوط به صفات توصیف کننده شخصیت در زبان انگلیسی کشف شدند و بعدها از طریق مدل پنج عاملی ساختار شخصیت گسترش یافتند. 

در سالهای اخیر، شواهد قابل ملاحظه ای در زمینه بازنمایی دیگری از ساختار شخصیت به وجود آمده است. این ساختار جدید، که اخیرا هگزاکو نام گرفته است، شامل شش بعد می باشد. سه عامل از شش عامل هگزاکو به صورت مشابهی متناظر با ابعاد مدل پنج عاملی شخصیت هستند، در حالی که سه عامل دیگر رابطه پیچیده ای با دو بعد باقیمانده این مدل دارند. اشتون و لی (2007) تاکید کرده اند که این راهکار ساختاری نتیجه بسط و گسترش قلمرو (حوزه) شخصیت نبوده و همچنین نتیجه تغییر در روشهای مورد استفاده برای بررسی ساختار شخصیت نبوده است و برعکس، شواهد روشن در تایید هگزاکو از پژوهشهایی که همان راهبردهای انتخاب متغیر و اندازه¬گیری را که پژوهشهای مربوط به مدل پنج عاملی به کارگرفته اند به وجود آمده است. آنها استدلال می کنند که مدل هگزاکو از ساختار شخصیت یک راهکار مناسب از چارچوب مدل پنج عامل فراهم می سازد. 

1. مطالعات تجربی ساختار شخصیت: مطالعات واژگانی در زبانهای مختلف

برای شناسایی ابعاد اصلی شخصیت به صورت مستقیم از تکنیک آماری تحلیل عاملی استفاده شده است. با این حال برای اینکه تحلیل عاملی یک تبیین قابل اعتمادی از ساختار شخصیت ایجاد کند، لازم است مجموعه متغیرهایی که معرف قلمرو شخصیت هستند، مورد تحلیل قرار گیرند. روشی که پژوهشگران، چنین متغیرهایی را به دست آورده اند راهبرد واژگانی نامیده می شود، که به وسیله آن واژه های مشابهی که در یک زبان شخصیت را توصیف می کنند (عموما صفات)، به منظور به دست آوردن نمرات خودگزارش دهی یا درجه بندی توسط دیگران انتخاب شده و سپس مورد تحلیل عاملی قرار گیرند. نکته قوت مهم رویکرد واژگانی این است که متغیرهای انتخاب شده، پوشش کاملی از ویژگیهای شخصیتی مهم ذهنی، بازنمایی می کند که توسط نسلهای مختلف یک جامعه زبانی مشاهده و توصیف شده اند. بنابراین این رویکرد، از مشکل سوگیری در انتخاب متغیرهای شخصیتی اجتناب می کند (برای پاسخ به انتقادها از رویکرد واژگانی مراجعه کنید به اشتون و لی، 2005). 

مطالعات اولیه واژگانی در زبان انگلیسی: ظهور پنج عامل

مطالعات ساختار شخصیت براساس رویکرد واژگانی نخست در زبان انگلیسی انجام گرفته است که در آن مطالعاتی که کتل انجام داده است، به دلیل محدودیت در توانایی محاسبه های پیچیده، پژوهشگران مجبور شده اند از مجموعه متغیرهای کمتری که تنها عوامل کمتری از شخصیت را در واژگان انگلیسی بازنمایی می کند، استفاده کنند. با این حال، این مطالعات پیوسته مجموعه رایجی از 5 عامل را شناسایی کرده اند (مثل نورمن، 1963؛ توپس و کریستال، 1961؛ 1992) که پنج عامل بزرگ نامیده شده است (گلدبرگ، 1981) که این ابعاد عموما به عنوان برونگرایی (پرحرف، اجتماعی در مقابل ساکت و خجالتی)، دلپذیربودن (مهربان، همدل در مقابل خشن و بی عاطفه)، وظیفه شناسی (منظم و سازمان یافته در مقابل نامرتب و شلخته)، ثبات هیجانی (راحت در مقابل دمدمی مزاج و مضطرب) و فکور- متخیل (مثل روشنفکر، خلاق در مقابل سطحی). 

این پنج عامل که امروزه از طریق پرسشنامه هایی چون NEO مورد سنجش قرار می گیرد، پنج عامل را به شیوه ای مفهوم سازی می کنند که تا حدودی از هویتهای پنج عامل اولیه شان فاصله گرفته اند اما کلیت آن شبیه همان پنج عامل اولیه است. البته سه بعد – روان نژندخویی (مثل ثبات هیجانی پایین) برونگرایی و گشودگی به تجربه – از بین این پنج بعد در تحلیل شخصیت کتل نیز شناسایی شده بود. دو بعد دیگر – دلپذیر بودن و وظیفه شناسی- در پاسخ به یافته های اخیر در مطالعات واژگانی زبان انگلیسی ساختار شخصیت (مثل دیگمن و تاکموتو، 1981) افزوده شده است. 

طی دهه گذشته ساختار عاملی این مدل در کشورهای مختلف دنیا مورد بررسی قرار گرفته و نتایج مشابهی از پنج عامل به دست آمده است که از اعتبار این مدل حمایت می کند، اما بر خلاف برخی پیشنهادات (مک کرا و کوستا، 1997؛ 2003)، شواهد مستقلی از اینکه مدل پنج عاملی بازنمایی بین فرهنگی بهینه¬ای از ساختار شخصیت ارایه بدهد، فراهم نمی کند. برای به دست آوردن چنین شواهدی، ضروری است اولاً مجموعه متغیرهایی که متعلق به فرهنگها هستند، مورد استفاده قرار گیرند (و نه اینکه از فرهنگ ارایه کنندگان مدل برگرفته شده باشند) و ثانیا معرف و بازنماینده قلمرو شخصیت باشند (نه اینکه به عنوان نشانگرهای مجموعه معینی از محورهای عامل انتخاب شوند). 

به دلیل اینکه مدل پنج عاملی قصد دارد مدل ساختاری بهینه تغییرات شخصیت را معرفی نماید، شاید برخی انتظار نداشته باشند ساختارهای شخصیتی با بیش از 5 عامل از طریق تحلیل مجموعه متغیرها (صفاتی که شرایط لازم مربوط به متعلق بودن به فرهنگها و بازنمایاننده بودن قلمرو شخصیت را برآورد میکنند) به دست بیاید. گرچه طرفداران این مدل ادعا می کنند که پنج و فقط پنج عامل شخصیتی وجود دارد و نتایج برخی مطالعات ساختار شخصیت براساس واژگان مربوط به شخصیت در زبان انگلیسی حاکی از این هستند که فقط پنج عامل می تواند تکرار شود (گلدبرگ، 1990؛ سائوسیر، و گلدبرگ، 1996). بنابراین از دیدگاه مدل پنج عاملی، نتایج مطالعات ساختار شخصیت این است که پنج عامل مشابه – اما نه بیشتر از پنج عامل- باید در تحلیل واژگان مربوط به شخصیت زبانهای مختلف آشکار شود. 

مطالعات واژگانی اخیر در زبانهای مختلف: ظهور شش عامل

در سالهای اخیر، مطالعات واژگانی مربوط به ساختار شخصیت در زبانهای غیرانگلیسی با استفاده از ملاک انتخاب صفات که منطق رویکرد واژگانی را رعایت کرده اند انجام گرفته است که نتایج این مطالعات حاکی از این است که در اغلب زبانها راه حل پنج عاملی متناسب با مدل پنج عاملی است که در زبان انگلیسی به دست آمده است. اما در چند زبان، راه حل پنج عاملی شکست خورده است بویژه بعد فکور- متخیل در مطالعاتی که در زبان ایتالیایی (دیبالس و فورزی، 1998؛ 1999)،  مجارستانی (زیرماک و دراد، 1994) و در یونانی (سائوسر، جورجیادس، تاسوئیس و گلدبرگ، 2005؛ همچنین به تحلیل مجدد لی و اشتون، 2006 مراجعه کنید) انجام گرفته است آشکار نشده است و عامل دوقطبی برونگرایی در مقابل وظیفه شناسی در زبان فیلیپینی (تاگالو) (چورچ، ریس، کاتیباک و گریم، 1997). 

نظریه  مدل شش عاملی هگزاکو 
مقدمه  
ساختار مدل شش عاملی 

درباره عامل جدید 

چارچوب نظری مدل هگزاکو 

ابعاد هگزاکو و تفاسیر نظری آنها  

انصاف، بخشش و نوعدوستی متقابل 

همدلی/ دلبستگی و نوعدوستی خویشاوندی 

محتوای عاملهای صداقت- فروتنی و دلپذیر بودن 

نوع دوستی در مقابل ستیزه جویی 

پایه های نظری سه عامل دوم (برونگرایی (شادخویی )، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه (فکور- متخیل)) 

خلاصه مبانی نظری 

منابع 

تحول مهم در روانشناسی شخصیت طی سالهای آخر قرن 20 گرایش به توافق نظر درباره ویژگیهای شخصیتی شخصیت بود. در این سالها بیشتر پژوهشگران شخصیت به این توافق رسیدند که حیطه تغییرات شخصیتی می تواند برحسب ابعاد مستقل و گسترده ای که تحت عنوان پنج عامل بزرگ مشهورند، خلاصه شود. این ابعاد در مطالعات مربوط به صفات توصیف کننده شخصیت در زبان انگلیسی کشف شدند و بعدها از طریق مدل پنج عاملی ساختار شخصیت گسترش یافتند. 

در سالهای اخیر، شواهد قابل ملاحظه ای در زمینه بازنمایی دیگری از ساختار شخصیت به وجود آمده است. این ساختار جدید، که اخیرا هگزاکو نام گرفته است، شامل شش بعد می باشد. سه عامل از شش عامل هگزاکو به صورت مشابهی متناظر با ابعاد مدل پنج عاملی شخصیت هستند، در حالی که سه عامل دیگر رابطه پیچیده ای با دو بعد باقیمانده این مدل دارند. اشتون و لی (2007) تاکید کرده اند که این راهکار ساختاری نتیجه بسط و گسترش قلمرو (حوزه) شخصیت نبوده و همچنین نتیجه تغییر در روشهای مورد استفاده برای بررسی ساختار شخصیت نبوده است و برعکس، شواهد روشن در تایید هگزاکو از پژوهشهایی که همان راهبردهای انتخاب متغیر و اندازه¬گیری را که پژوهشهای مربوط به مدل پنج عاملی به کارگرفته اند به وجود آمده است. آنها استدلال می کنند که مدل هگزاکو از ساختار شخصیت یک راهکار مناسب از چارچوب مدل پنج عامل فراهم می سازد. 

1. مطالعات تجربی ساختار شخصیت: مطالعات واژگانی در زبانهای مختلف

برای شناسایی ابعاد اصلی شخصیت به صورت مستقیم از تکنیک آماری تحلیل عاملی استفاده شده است. با این حال برای اینکه تحلیل عاملی یک تبیین قابل اعتمادی از ساختار شخصیت ایجاد کند، لازم است مجموعه متغیرهایی که معرف قلمرو شخصیت هستند، مورد تحلیل قرار گیرند. روشی که پژوهشگران، چنین متغیرهایی را به دست آورده اند راهبرد واژگانی نامیده می شود، که به وسیله آن واژه های مشابهی که در یک زبان شخصیت را توصیف می کنند (عموما صفات)، به منظور به دست آوردن نمرات خودگزارش دهی یا درجه بندی توسط دیگران انتخاب شده و سپس مورد تحلیل عاملی قرار گیرند. نکته قوت مهم رویکرد واژگانی این است که متغیرهای انتخاب شده، پوشش کاملی از ویژگیهای شخصیتی مهم ذهنی، بازنمایی می کند که توسط نسلهای مختلف یک جامعه زبانی مشاهده و توصیف شده اند. بنابراین این رویکرد، از مشکل سوگیری در انتخاب متغیرهای شخصیتی اجتناب می کند (برای پاسخ به انتقادها از رویکرد واژگانی مراجعه کنید به اشتون و لی، 2005). 

مطالعات اولیه واژگانی در زبان انگلیسی: ظهور پنج عامل

مطالعات ساختار شخصیت براساس رویکرد واژگانی نخست در زبان انگلیسی انجام گرفته است که در آن مطالعاتی که کتل انجام داده است، به دلیل محدودیت در توانایی محاسبه های پیچیده، پژوهشگران مجبور شده اند از مجموعه متغیرهای کمتری که تنها عوامل کمتری از شخصیت را در واژگان انگلیسی بازنمایی می کند، استفاده کنند. با این حال، این مطالعات پیوسته مجموعه رایجی از 5 عامل را شناسایی کرده اند (مثل نورمن، 1963؛ توپس و کریستال، 1961؛ 1992) که پنج عامل بزرگ نامیده شده است (گلدبرگ، 1981) که این ابعاد عموما به عنوان برونگرایی (پرحرف، اجتماعی در مقابل ساکت و خجالتی)، دلپذیربودن (مهربان، همدل در مقابل خشن و بی عاطفه)، وظیفه شناسی (منظم و سازمان یافته در مقابل نامرتب و شلخته)، ثبات هیجانی (راحت در مقابل دمدمی مزاج و مضطرب) و فکور- متخیل (مثل روشنفکر، خلاق در مقابل سطحی). 

این پنج عامل که امروزه از طریق پرسشنامه هایی چون NEO مورد سنجش قرار می گیرد، پنج عامل را به شیوه ای مفهوم سازی می کنند که تا حدودی از هویتهای پنج عامل اولیه شان فاصله گرفته اند اما کلیت آن شبیه همان پنج عامل اولیه است. البته سه بعد – روان نژندخویی (مثل ثبات هیجانی پایین) برونگرایی و گشودگی به تجربه – از بین این پنج بعد در تحلیل شخصیت کتل نیز شناسایی شده بود. دو بعد دیگر – دلپذیر بودن و وظیفه شناسی- در پاسخ به یافته های اخیر در مطالعات واژگانی زبان انگلیسی ساختار شخصیت (مثل دیگمن و تاکموتو، 1981) افزوده شده است. 

طی دهه گذشته ساختار عاملی این مدل در کشورهای مختلف دنیا مورد بررسی قرار گرفته و نتایج مشابهی از پنج عامل به دست آمده است که از اعتبار این مدل حمایت می کند، اما بر خلاف برخی پیشنهادات (مک کرا و کوستا، 1997؛ 2003)، شواهد مستقلی از اینکه مدل پنج عاملی بازنمایی بین فرهنگی بهینه¬ای از ساختار شخصیت ارایه بدهد، فراهم نمی کند. برای به دست آوردن چنین شواهدی، ضروری است اولاً مجموعه متغیرهایی که متعلق به فرهنگها هستند، مورد استفاده قرار گیرند (و نه اینکه از فرهنگ ارایه کنندگان مدل برگرفته شده باشند) و ثانیا معرف و بازنماینده قلمرو شخصیت باشند (نه اینکه به عنوان نشانگرهای مجموعه معینی از محورهای عامل انتخاب شوند). 

به دلیل اینکه مدل پنج عاملی قصد دارد مدل ساختاری بهینه تغییرات شخصیت را معرفی نماید، شاید برخی انتظار نداشته باشند ساختارهای شخصیتی با بیش از 5 عامل از طریق تحلیل مجموعه متغیرها (صفاتی که شرایط لازم مربوط به متعلق بودن به فرهنگها و بازنمایاننده بودن قلمرو شخصیت را برآورد میکنند) به دست بیاید. گرچه طرفداران این مدل ادعا می کنند که پنج و فقط پنج عامل شخصیتی وجود دارد و نتایج برخی مطالعات ساختار شخصیت براساس واژگان مربوط به شخصیت در زبان انگلیسی حاکی از این هستند که فقط پنج عامل می تواند تکرار شود (گلدبرگ، 1990؛ سائوسیر، و گلدبرگ، 1996). بنابراین از دیدگاه مدل پنج عاملی، نتایج مطالعات ساختار شخصیت این است که پنج عامل مشابه – اما نه بیشتر از پنج عامل- باید در تحلیل واژگان مربوط به شخصیت زبانهای مختلف آشکار شود. 

مطالعات واژگانی اخیر در زبانهای مختلف: ظهور شش عامل

در سالهای اخیر، مطالعات واژگانی مربوط به ساختار شخصیت در زبانهای غیرانگلیسی با استفاده از ملاک انتخاب صفات که منطق رویکرد واژگانی را رعایت کرده اند انجام گرفته است که نتایج این مطالعات حاکی از این است که در اغلب زبانها راه حل پنج عاملی متناسب با مدل پنج عاملی است که در زبان انگلیسی به دست آمده است. اما در چند زبان، راه حل پنج عاملی شکست خورده است بویژه بعد فکور- متخیل در مطالعاتی که در زبان ایتالیایی (دیبالس و فورزی، 1998؛ 1999)،  مجارستانی (زیرماک و دراد، 1994) و در یونانی (سائوسر، جورجیادس، تاسوئیس و گلدبرگ، 2005؛ همچنین به تحلیل مجدد لی و اشتون، 2006 مراجعه کنید) انجام گرفته است آشکار نشده است و عامل دوقطبی برونگرایی در مقابل وظیفه شناسی در زبان فیلیپینی (تاگالو) (چورچ، ریس، کاتیباک و گریم، 1997).